Η υπεροχή των ζώων σε θέματα ηθικών αποφάσεων
Κι ενώ όπως είδαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, στο πείραμα το οποίο διεξήγαγε ο Stanley Milgram, οι ηθικοί ενδοιασμοί του ανθρώπου μπορούν εύκολα να καμφθούν υπό την πίεση των καταστάσεων, ένα αντίστοιχο πείραμα με ζώα δείχνει ότι αυτά όχι μόνο λαμβάνουν ηθικές αποφάσεις αλλά, το σημαντικότερο, παρά την πίεση και το προσωπικό κόστος, παραμένουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία πιστά στους άγραφους νόμους της ηθικής.
Το συγκεκριμένο πείραμα που έγινε με μακάκους πιθήκους περιγράφεται στο παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο Shadows of Forgotten Ancestors (Σκιές Ξεχασμένων Προγόνων), που γράφτηκε από τους Δρ. Sagan και Δρ. Druyan.
"Στα χρονικά της ηθικής των πρωτευόντων θηλαστικών(πίθηκοι), υπάρχουν ορισμένες περιγραφές που έχουν περάσει στη σφαίρα της αλληγορίας. Στο περιβάλλον ενός εργαστηρίου, μακάκοι πίθηκοι θα ελάμβαναν τροφή μόνο εάν ήταν πρόθυμοι να τραβήξουν ένα σχοινί και να προξενήσουν ηλεκτρικά σοκ σε έναν άσχετο μακάκο του οποίου η αγωνία ήταν σε κοινή θέα μέσα από ένα τζάμι-καθρέφτη μιας όψεως. Στην αντίθετη περίπτωση, θα έμεναν πεινασμένοι. Αφού έμαθαν τα σχοινιά, οι πίθηκοι συχνά αρνούνταν να τραβήξουν το σχοινί... σε ένα πείραμα μόνο το 13% το έπραξε – το 87% προτίμησε να πεινά. Ένας μακάκος έμεινε χωρίς τροφή για περίπου δύο εβδομάδες παρά να προξενήσει κακό τους συντρόφους του. Μακάκοι που είχαν οι ίδιοι υποστεί ηλεκτροσόκ σε προηγούμενα πειράματα ήταν λιγότερο πρόθυμοι να τραβήξουν το σχοινί. Η σχετική κοινωνική θέση ή το φύλο των μακάκων είχε μικρή σχέση με την απροθυμία τους να βλάψουν τους άλλους.
"Εάν μας ζητηθεί να επιλέξουμε μεταξύ των ανθρώπινων πειραματιστών που πρόσφεραν στους μακάκους αυτό το Φαουστιανό παζάρι και τους μακάκους τους ίδιους – οι οποίοι υποφέρουν από πραγματική πείνα αντί να προκαλέσουν πόνο στους άλλους - οι ηθικές μας συμπάθειες δεν βρίσκονται με τους επιστήμονες. Όμως τα πειράματά τους μας επιτρέπουν να διαβλέψουμε στους μη ανθρώπους μια άγια προθυμία να κάνουν θυσίες προκειμένου να σώσουν τους άλλους - ακόμη και εκείνους που δεν είναι κοντινοί συγγενείς. Με τα συμβατικά ανθρώπινα πρότυπα, αυτοί οι μακάκοι - που ποτέ δεν έχουν πάει στο σχολείο, ποτέ δεν άκουσαν τις Δέκα Εντολές, ποτέ δεν παρακολούθησαν ούτε ένα σχολικό μάθημα αγωγής του πολίτη - φαίνονται υποδειγματικοί στην ηθική τους θεμελίωση και στην γενναία τους αντίσταση στο κακό. Μεταξύ αυτών των μακάκων, τουλάχιστον σε αυτή την περίπτωση, ο ηρωισμός είναι ο κανόνας.
"Αν οι συνθήκες αντιστρέφονταν, και προσφερόταν η ίδια συμφωνία σε άνθρωπους που βρίσκονται σε αιχμαλωσία από μακάκους επιστήμονες, θα τα καταφέρναμε εξίσου καλά; (Ειδικά όταν υπάρχει παρών ένας φορέας εξουσίας ο οποίος μας προτρέπει να κάνουμε τα ηλεκτροσόκ, εμείς οι άνθρωποι είμαστε ανησυχητικά πρόθυμοι να προκαλέσουμε πόνο - και για μια ανταμοιβή πολύ πιο ασήμαντη από ότι είναι το φαγητό για ένα πεινασμένο μακάκο [βλέπε Stanley Milgram, Υπακοή στην Εξουσία: Πειραματική Επισκόπηση].) Στην ανθρώπινη ιστορία υπάρχουν ελάχιστες πολύτιμες προσωπικότητες των οποίων την μνήμη τιμούμε, επειδή θυσιάστηκαν εν γνώσει τους για τους άλλους. Για κάθε έναν από αυτούς τους ανθρώπους, υπάρχουν πλήθη που δεν έκαναν τίποτα. "
Σχολιάζοντας τους μακάκους πιθήκους οι οποίοι επέλεξαν να λιμοκτονήσουν παρά να προκαλούν πόνο στον άλλο, οι Δρ. Sagan και Druyan ολοκληρώνουν, «Θα μπορούσαμε να έχουμε μια πιο αισιόδοξη εικόνα του ανθρώπινου μέλλοντος, αν ήμασταν σίγουροι ότι η ηθική μας θα ήταν αντίστοιχη με τα δικά τους πρότυπα;"
Θα εξακολουθήσουμε να τραβάμε το σχοινί;
Τόσο το πείραμα του Milgram όσο και αυτό με τους μακάκους δεν είναι καθόλου άσχετα με εμάς. Καθημερινά στην ζωή μας καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις που είτε συντάσσονται με την ηθική και δίκαιη συμπεριφορά ή την παραβιάζουν.
Έτσι, κάθε φορά που σχεδόν μηχανικά και χωρίς να το πολυσκεφτούμε καταναλώνουμε κάτι που προέρχεται από ζώο, είναι σαν να τραβάμε το σχοινί που βλάπτει κάποιον τρίτο, μη άνθρωπο, στερώντας του κάθε προϋπόθεση αξιοπρεπούς ύπαρξης, από την ελευθερία μέχρι τη ίδια του τη ζωή.
Το «τράβηγμα του σχοινιού» είναι το ΟΚ και η επιβράβευση της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης και ταυτόχρονα η απαξίωση του δικαίου, της ηθικής και της συνείδησης μπροστά στις επιταγές της εξουσίας για συμμόρφωση σε συγκεκριμένα πρότυπα και σχέδια.
Και όταν, αντίθετα με τους μακάκους, το «τράβηγμα του σχοινιού» γίνεται για πολύ μικρά και ιδιοτελή «οφέλη» όπως η γεύση, η ευκολία, η διασκέδαση κλπ για τα οποία ήδη υπάρχουν διαθέσιμες εναλλακτικές επιλογές(όλες εκείνες οι επιλογές που σχετίζονται με τον vegan τρόπο ζωής), οι οποίες δεν προξενούν κακό σε άλλους, αυτό θα πρέπει ίσως να μας προβληματίσει ακόμα περισσότερο γιατί να συνεχίζεται μια τέτοια πρακτική.
